Plantaardig moet over rechts

Jeroen Siebelink

Het is niet meer genoeg om de aanjager te zijn. De haas in de marathon, zoals de oprichters het bedachten. Niet in een marathon die is stilgevallen. Het heeft geen zin om voorop te blijven rennen als toch niemand je volgt. Ik hoop dat de Partij voor de Dieren zich deze maanden laat zakken tot de achterste regionen, om de stoet heen rent. We moeten achterblijvers meenemen, perspectief op de finish bieden.

(7 juni 2025, Tilburg, Vion, lezing bij Partij voor de Dieren Brabant)

Vion, weg ermee. Maar wat maakt het uit, als Spanje en China dan alleen maar meer koeien en varkens gaan houden en doden in nog slechtere omstandigheden? We moeten ergens beginnen. Waarom niet met de vlaggendrager van de Nederlandse bioindustrie? Vion, de eerste dominosteen in de reeks slachthuizen die gaan vallen, zou het?

Het is alsof Vion zelf haar einde voorvoelt. Ze noemt zichzelf al geen vleesbedrijf meer, maar een proteïnebedrijf. Ze wil dierlijke én plantaardige eiwitten leveren. Welke rol ze voor zichzelf precies ziet weggelegd in de plantaardige transitie, houdt ze natuurlijk vaag. Ze is eigendom van veehouders. Zolang veehouders vee houden, is en blijft haar bestaansreden dieren hartstikke dood maken.

Vion doet er graag alles aan om te laten zien dat ze de tijdgeest aanvoelt. Terwijl ze nog elk jaar de rechten van 15 miljoen varkens schendt, een miljoen koeien en duizenden arbeidsmigranten, omdat een slachthuis nu eenmaal op geen andere manier kan draaien, spreekt ze van duurzaamheid en legt ze zichzelf dierenwelzijnsdoelen op. Of die doelen ook worden behaald, vermeldt ze niet. Een koe te hard geslagen, een varken spartelend in de broeibak? Er gaat geen euro af van het salaris van het bestuur, maar ze wil voorbeeldig zijn.

Boxtel

Drie keer in mijn leven bezocht ik de fabriek van Vion in Boxtel. De laatste keer was een paar jaar terug. Buiten water geven aan varkens in de rij. Maar eerder al, in 2014 en in 2017, was me een bezoek binnenin het dierenparadijs beloofd. Beide keren dat ik me aan de balie meldde, kwam mijn bezoek ineens even toch niet goed uit. Helaas, toevallig werd nét die dag het productieproces verder ‘geoptimaliseerd’. Om het goed te maken, mocht ik steeds wel met de hoogste communicatiebaas spreken. Ik publiceerde beide interviews en als ik die twee gesprekken naast elkaar leg, zie ik interessante verschillen.

De eerste keer, in 2014, deed Marc de communicatie. Groot liefhebber van vlees, trots op de slacht. ‘Zo’n vreselijk mooi proces,’ zei hij. ‘Je moet het gezien hebben, Jeroen.’ Ik zei dat er wat mis scheen te zijn met dat proces. Poep op vlees, gewoon vlees verkocht als biologisch, plastic en botsplinters in producten. Incidenten, volgens Marc. ‘We hebben het over een voedingsmiddel, Jeroen. Iets dat je in je mond steekt. Intiemer bestaat niet! Eten moet kloppen en ons proces is daar de beste garantie voor.’ En de onveilige werksfeer? vroeg ik. Hij wuifde het weg. Dat kwam van mensen met wrok. Werken bij Vion was geen praatgroepje, daar waren de marges te smal voor.

Maar als Marc zo trots was op het proces, waarom hing hij dan geen camera’s in de gasputten? Zodat we allemaal konden zien hoe mooi dat proces was? Zijn ronde hoofd liep rood aan. ‘Omdat jij dan nog steeds geen ruk ziet, Jeroen. Het is daar aardedonker. En dan nog: wat ga jij daar nou uit afleiden? Dat wij slecht bezig zijn? No way. Want jij hebt er geen verstand van. Zonder mijn uitleg zie jij alleen iets spartelen. Ach, kijk nou toch, zo zielig.’

Dus ik moest van Marc het proces zien, maar ik zag toch geen ruk. Ik zag die dag vooral een bedrijf in het defensief, dat de aanval koos. Passief agressief. Het tegenstrijdig redeneren dat zo typisch is in de vleesindustrie, dommig en alwetend tegelijk. Zogenaamd oprecht, recht voor zijn raap, maar in en in hypocriet en vol zelfrechtvaardiging. De mensen willen vlees eten. Leveren wij het niet? Dan een ander wel.

Emotioneel

Drie jaar later, toen ik nog eens vergeefs binnen probeerde te komen, had Vion Marc ingeruild voor Nancy. Nancy was anders. Flexitariër, ze at al bijna geen vlees meer. Haar grote trots was het eerste, sociale en duurzame jaarverslag van Vion. ‘De beginbijbel,’ zei ze. ‘Wij willen voorop lopen in de wereld, ook in dierenwelzijn.’ Geen gebral meer over hoe mooi het proces was, wel een semi-openhartig filmpje van het proces op de website, waarbij de vergassing van varkens stiekem was weggelaten.

Het veranderde natuurlijk niets aan de verhalen van klokkenluiders. Intimiderende werkcultuur, de lopende band te snel, de stroomstok voor onwillige varkens, inspecteurs die om de tuin werden geleid.

Ik vroeg aan Nancy of ze wel eens bij de gasput kwam. En of zij het dan droog hield. Ze zei: ‘Ik vind je emotioneel voor een journalist.’ Ik schreef op dat ze mij emotioneel vond. Ze eiste dat ik dat eruit haalde. Ik liet het staan en schreef op dat Vion niet wilde dat we emotioneel doen over Vion.

En nee, ik mocht niet alsnog naar binnen om de gasput met eigen ogen te zien. Na de grote bek van Marc de huichelarij van Nancy. Nog steeds mogen we niet weten wat zich daarbinnen afspeelt.

Toch zie ik nu een Vion dat niet meer zo zeker is van haar zaak. Ze draait zwaar verlies, de boeren zijn ontevreden, de topman is weggestuurd. Tegelijk waait een extreemrechtse, vraatzuchtige wind over de wereld. De vleesindustrie zit nog in de regering, ze proberen de klok terug te draaien, de industrie denkt dat duurzaamheid en dierenrechten nog te stoppen zijn en Vion, met haar mooie beloftes, kan weer zichzelf zijn. Ze hoeft niet meer te huichelen, ze kan eerlijk zijn. Dieren eten en dierenrechten gaan helemaal niet samen. Dieren eten kan alleen met uitbuiting en geweld.

Na de huichelarij van Nancy zijn we terug bij de grote bek van Marc. Onverbloemd egoïsme, vreten wat je vreten kan, maakt niet uit ten koste waarvan. De drang om alles wat mooi is kapot te maken. Om alles wat niet voor zichzelf kan opkomen, te onderwerpen en te vernietigen.

Zombies

Laat je niet in slaap sussen door de val van het kabinet. Nederland wordt nog altijd geregeerd door zombies. We leven in een wetteloze wereld, waar alles wat kwetsbaar is wordt aangevallen. Een wereld waarin mensen zijn veranderd in levende lijken, uitgehongerde, vleesetende vampiers, ze slaapwandelen de straten op. Onverzadigbaar overspoelen ze het land, Nederland Zombieland, vol gele weilanden en grijze dierenloodsen, hopen mest en verziekte rivieren vol dode vissen. Het land met de meeste, lijdende dieren per vierkante meter.

Maar wij blijven optimistisch. We demonstreren en we debatteren. Tussen alle zombiepartijen die opkomen voor stemvee, laat de Partij voor de Niet Zombies het geluid van stemloos vee horen. Is dat nog genoeg? Gaat het ons lukken de zombies voor eind oktober wakker te schudden? Hoe dan?

Wat ik bij de Partij voor de Niet-Zombies mis, is een plan. Het volstaat niet langer, denk ik, om alleen maar de aanjager te zijn. De aloude haas in de marathon, zoals de oprichters het hadden bedacht. Niet in een marathon die met dit kabinet vrijwel is stilgevallen. Het heeft geen zin om voorop te blijven rennen als toch niemand je volgt. Althans, niet in de politiek.

Marathon

Ik hoop dat de Partij voor de Dieren zich de komende maanden voor de verandering laat zakken tot de achterste regionen, om de stoet heen rent. We moeten achterblijvers meenemen, hen perspectief op de finish bieden. Ik verwacht dat deze partij dan pas weer vooruit rent, naar de opgeworpen blokkades en de weg vrij maakt. Ik verwacht dat deze partij op elke weerstand en elke onwil niet alleen een moreel, maar ook een kraakhelder, wetenschappelijk of economisch argument klaar heeft liggen.

We moeten beter aan boeren uitleggen waarom. Geef ze hun trots en eergevoel terug, maak ze belangrijk. Juist ook de boeren eigenaars van Vion. Laat ze zien dat ook hun mooie bedrijf het niet gaat redden. Dat dit Vion niet de toekomst is. Dat het vlaggenschip van de Nederlandse veehouderij de tijd niet kan terugdraaien, alleen maar vooruit.

Vion heeft nu, naast al het vlees, een klein, plantaardig alternatief. Een private label, weinig zichtbaar, het groeit denk ik nauwelijks. Leg niet alleen bloemen bij het gedenkkruis bij de ingang van Vion, maar bel aan. Vraag eens of je een presentatie voor de raad van bestuur mag houden en leg ze een ijzersterke business case voor. Spreek hun taal, managementtaal. Overtuig ze met harde, economische feiten, leg uit dat plantaardig de enige, echte toekomst is, of het nou vleesvervangers zijn of kweekvlees. Stoppen met dierlijk is beter voor de aarde, de mensen, de dieren, maar vooral voor Vion zelf. Bestaat Vion nu voor 99 procent uit vlees? In 2030 zitten we al op 50-50, met hogere marges, in 2040 is Vion helemaal plantaardig en dan, ja dan is Vion de absolute marktleider van de eiwittransitie.

Ik verwacht van Partij voor de Dieren dat ze inziet dat het over een andere boeg moet. Dat ze niet weer stiekem vertrouwt op GroenLinks-PvdA of D66, omdat ook die partijen, als het erop aankomt, de dieren laten vallen. Dierenrechten gaan niet over links, het moet over rechts. Bij de PVV wemelt het van de teleurgestelde dierenliefhebbers. Waar wacht je op?

Stop dus even met andere onderwerpen. Stop tot aan de verkiezingen even met gender en met Gazastrook. Benoem het wel, maar voor nu: terug naar dier en natuur.

Neem het vuurwerkverbod. Steeds hameren op de gevolgen van vuurwerk voor dier en natuur was niet genoeg. Pas toen de politie zich ermee bemoeide, de druk op de VVD opvoerde en vuurwerk niet langer een klimaatissue was maar ook een veiligheidsissue, kwam het verbod erdoor.

Zo zal het ook met dier en natuur gaan. Maak er een rechts thema van. Laat Vion zien wat visionair ondernemerschap betekent. Laat zien dat op korte en op lange termijn meer geld met plantaardig is te verdienen.

Ontwikkel een alomvattend plan. Een nationaal voedingsplan, een internationale industriepolitiek, landelijke inrichting, financieel doortimmerd. Waar willen we als land goed in zijn, hoe voeden we onszelf? Onafhankelijk van het buitenland, gezond en klimaatneutraal? Verleg de subsidiestromen en belastingen, laat het plan doorrekenen door de Rekenkamer. Vion 100% plantaardig in 2040. Nederland 100% vegan in 2050. Stop met demonstreren en debatteren, doe iets.